آلودگی هوا واقعیت دنیای ماشینی ماست و آثار زیانبار آلودگی هوا نه تنها قلب عروق و ریه های ما را مورد هدف قرار داده بلکه بردیگر اعضاء ما نظیر پوست و چشم نیز تاثیرات سوء در پی دارد.

آلودگی هوا با توجه به پیامدهای زیانبارش به یکی از ملموس‌ترین معضلات زیست محیطی شهرهای بزرگ تبدیل شده ‌است. آمارها نشان می‌دهد که در روزهای تشدید آلودگی هوا، شمار بیماران تنفسی «تا ۶۰ درصد» افزایش می‌یابد. بیشترین عامل مرتبط با تشدید بیماری‌های سیستم قلبی، عروقی و ریوی، افزایش آلاینده‌های دی اکسید گوگرد، ذرات معلق و منواکسید کربن است.

آلودگی هوا تغییر در ویژگی‌های طبیعی جو براثر مواد شیمیایی، غباری یا عامل‌های زیست‌شناختی است. جو یا اتمسفر سامانه‌ٔ گازیِ طبیعیِ پویا و پیچیده‌ای‌است که زندگانی در سیارهٔ زمین به آن بازبسته‌است. تحلیل‌رفتن لایه اوزن ِ استروسفر به خاطر آلودگی هوا، دیرزمانی‌است که خطری برای تندرستی مردمان و نیز زیست‌بوم‌های زمین شناخته می‌شود.

این آلودگی هوا ممکن است طبیعی (مانند فعالیت آتش‌فشان‌ها)، یا مصنوعی باشند. آلودگی‌های مصنوعی عمدتا ناشی از فعالیت وسایل نقلیه و کارخانه‌ها هستند.
 

منابع آلوده کنندهٔ هوا

منابع آلوده کنندهٔ هوا به دو قسمت طبیعی و مصنوعی تقسیم بندی می‌شود:

1. منابع طبیعی شامل موارد ذیل می‌باشد:

• فعالیت‌های آتش‌فشان‌ها و آتش سوزی جنگل‌ها
• گرد و غبار طبیعی
• دود و مونواکسید کربن ناشی از آتش سوزی‌ها
• گاز رادون ناشی از کانی‌های زمین
• درختان کاج که ترکیبات آلی را از خود متصاعد می‌کنند.

2. منابع مصنوعی

وسایل نقلیه موتوری مشکلی اساسی هستند که دی اکسید نیتروژن که مهمترین آلوده کننده هوا است را تولید می‌کنند.سایر منابع مصنوعی آلوده کننده هوا عبارتند از زغال سنگ سوزها، صنایع مختلف آلودگیهای ناشی از سوزاندن بقایای کشاورزی و...

موادی همچون مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، هیدروکربن‌های سوخته نشده و ترکیبات سربی از موادی هستند که باعث آلودگی هوا می‌شوند.

آلودگی ناشی از وسایط نقلیه و کارخانجات صنعتی و کیفیت خارج از استاندارد هوای شهرهای بزرگ با بروز پدیده وارونگی جوی در فصول سردتر سال شرایط خطرناکی را ایجاد می نماید. بگونه ای که در فصول سرد سال شهرهای بزرگ به ندرت روز پاکی را به خود می بینند.

در بعضی فصول مثل بهار و پاییز به علت افزایش گرده گیاهان شدت آلرژی ها و آب ریزش بینی افزایش می یابد ولی عامل اصلی اکثر آلرژیها کیفیت پایین هوای داخل ساختمان است . گرد و غبار و ریز گردها که اثرات بسیار نا مطلوبی بر ریه , حلق , چشم , گلو و سیستم تنفسی داشته و باعث بروز تشدید بیماری آسم می گردد.

ذرات معلق در هوا , قارچها , گرد و غبار , پرز , موی حیوانات و آلاینده های شیمیایی مثل دود ناشی از سوخت وسایط نقلیه , دود سیگار , رادون , مونواکسید کربن , دی اکسید نیتروژن , بنزن , گاز فرمالدهید , آزبست و غیره ......

اثرات بر روی انسان

هوا یکی از 5 عنصر ضروری (هوا , آب , غذا , گرما , نور ) برای ادامه حیات انسان است. هر فرد روزانه نزدیک 22000 بار تنفس می کند و تقریبا به 15 کیلوگرم هوا در روز نیاز دارد. معمولا انسان می تواند به مدت 5 هفته بدون غذا و به مدت 5 روز بدون آب زنده بماند اما نمی تواند بدون هوا حتی 5 دقیقه به زندگی ادامه دهد.

سالیانه ۳ میلیون نفر در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که ۹۰ درصد آنان در کشورهای توسعه یافته هستند. دربعضی کشورها تعداد افرادی که در اثر همین عامل جان خود را از دست می‌دهند بیشتر از قربانیان سوانح رانندگی است. این مرگ و میر بطور خاص مربوط به آسم، برونشیت، تنگی نفس و حملات قلبی و آلرژی‌های مختلف تنفسی است. آلودگی هوا به طرق گوناگونی می‌تواند آثار زیانبار درازمدت و کوتاه مدتی بر سلامت انسانها بگذارد. تاثیر آلودگی هوا بر افراد مختلف متفاوت است. آسیب پذیری برخی افراد در برابر آلودگی هوا بسیار بیشتر از سایرین است. کودکان کم سن و سال و سالمندان بیشتر از دیگران از آلودگی هوا آسیب می‌بینند.

معمولا میزان آسیبها بستگی به میزان قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی زیانبار دارد یعنی مدت تماس با آلاینده‌ها و غلظت مواد شیمیایی. صدمات ریوی ناشی از هوای آلوده به اوزون، خطری است که هر ۳ نفر از ۵ نفر با آن روبرو هستند

مطالعات انجام شده نشان می دهد که همواره محیط های بسته 10 برابر آلوده تر از محیط های باز مجاور خود می باشند.

این در حالی است که حداقل 80 تا 90 درصد اوقات و ساعات زندگی انسان در محیط های بسته سپری می شود.

باتوجه به شدت آلودگی در محیط های بسته و عوارض دو چندان آن بر روی کودکان , سالخوردگان وبیماران قلبی و ریوی تصفیه این فضاها ضرورت می یابد.

باران اسیدی

یکی از آثار و نتایج آلودگی هوا باران اسیدی است. باران‌های اسیدی از گازهای سولفور دی اکسید و از خانوادهٔ نیتروژن اکسید که از دود اگزوز اتومیبلها و کارخانجات ایجاد می‌شود، به وجود می‌آید. این گازها در اتمسفر زمین با بخار آب واکنش داده و اسیدهایی مانند سولفوریک اسید و نیتریک اسید را تشکیل می‌دهند.

پیشگیری

در بسیاری از کشورهای جهان اقداماتی برای کاهش آثار آلودگی هوا بر محیط زیست انجام شده‌است. درحالی که دانشمندان آثار زیانبار آلودگی هوا را بر گیاهان، حیوانات و زندگی انسانها مطالعه می‌کنند، قانون‌گذاران قوانینی را برای کنترل کاهش آلاینده‌ها تصویب نموده و آموزگاران در مدارس و استادان در دانشگاهها آثار آلودگی هوا را برای نسل جوان تشریح می‌کنند.

اولین گام برای حل مشکل آلودگی هوا ارزیابی است. محققان آلودگی هوا را بررسی نموده و استانداردهایی را برای اندازه‌گیری نوع و مقدار آلاینده‌های خطرناک تعیین می‌کنند. بعد از آن باید حد مجاز آلاینده‌های هوا مشخص شود.

در مرحله بعد می‌توان گامهایی برای کاهش آلودگی هوا برداشت. تنظیم مقرراتی برای موادی که در اثر فعالیتهای انسانی در فضا منتشر می‌شود این هدف را تکمیل می‌کند. بسیاری از کشورها برای میزان انتشار آلاینده‌های خودروها و صنایع محدودیت‌هایی را اعمال کرده‌اند. این کار از طریق سازمانهای هماهنگ‌کننده که وظیفه نظارت بر محیط زیست و هوا را به عهده دارند انجام می‌شود. در سازمان ملل برنامه مدیریت جو طرحهای زیست محیطی را در سراسر جهان اجرا می‌کند.

برنامه جامع مبارزه با آلودگی هوا

تا کنون برنامه هایی مانند «برنامه جامع مبارزه با آلودگی هوای تهران» طراحی و تصویب شده تا طبق این برنامه هوای پایتخت به کیفیت سالم و قابل تنفس برسد. این برنامه شامل ۷ محور ذیل می‌باشد: استاندارد سازی خودروهای نو، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، ارتقای حمل و نقل عمومی، بهبود کیفیت سوخت، معاینه فنی خودروها، مدیریت ترافیک و آموزش همگانی. این برنامه با همکاری وزارت صنایع، وزارت نفت، سازمان حفاظت محیط زیست، شهرداری تهران و پلیس راهنمایی و رانندگی به مورد اجرا در آمده است.

وقایع تاریخی

در لندن طی مه‌دود بزرگ در سال ۱۹۵۲ میلادی تعداد چهارهزار نفر در مدت چند روز در اثر غلظت بالای آلاینده‌های هوا جان باختند.

بیشترین آلاینده های هوا

روزانه بالغ بر یک‌هزار و ۱۹۲ تُن مواد آلاینده در هوای تهران منتشر می‌شود. بیشترین این آلاینده‌ها مربوط به اکسیدهای گوگرد با انتشار ۶۹۵ تُن در هر روز است که بعد از آن به ترتیب اکسیدهای نیتروژن، منواکسید کربن و هیدروکربن‌های سوخته نشده، عمده آلاینده‌های هوای تهران محسوب می‌شوند. براین ارقام باید ۱۶ تن ذرات لاستیک و ۷ تن آزبست لنت ترمزها را در سال اضافه نمود. همچنین اگرچه بیش از ۸۰۰ هزار واحد صنعتی مستقر در تهران سهم بزرگی در آلودگی این شهر دارند، ۸۸ درصد آلودگی هوای تهران ناشی از آلایندگی وسایل نقلیه است، در حالی كه میزان استاندارد آزبست در هوا، صفر و میزانی كه سازمان بهداشت و محیط زیست برای اروپا ارائه داده، پنج‌صدهزارم فیبر بر میلی لیتر است، اندازه‌گیری این الیاف در هوای تهران، میزان آزبست را سه‌هزارم فیبر بر میلی‌لیتر نشان می‌دهد. یعنی 60 برابر بیشتر. این میزان بالای آلایندگی در حالی است كه میزان استاندارد آزبست در هوای آزاد، صفر است. یکی از عوامل آلودگی هوا ، خودروهای فرسوده می باشند زیرا که از یک سو مصرف سوخت خودروهای فرسوده سه برابر خودروهای جدید و میزان آلایندگی‌شان چندین برابر آنها است. در این میان آلایندگی موتورسیکلت‌ها با توجه به این نکته که موتورسیکلت‌ها چندین برابر خودروهای شخصی آلودگی تولید می‌کنند وضعیت را بحرانی‌تر می‌کند.

مطالب مرتبط: